Rozpoczynamy cykl artykułów pt. Sztuka sakralna w kościele w Radziemicach. Artykuły umieszczone będą w Dziele Kultura. Dotyczą przedmiotów sakralnych, które znajdują się w Kościele Parafialnym w Radziemicach p.w. Świętego Stanisława Biskupa Męczennika. Rozpoczynamy od monstrancji, która należy do jednych najcenniejszych dzieł sztuki znajdujących się w kościele parafialnym w Radziemicach.
W każdej świątyni możemy spotkać się z dziedzictwem, jakie zostawili po sobie przodkowie. Jest to twórczość związana z wierzeniami, wiarą i życiem religijnym. Dzieła sztuki sakralnej powstają w szczególny duchowy sposób i inspirowane są motywami religijnymi. W Kościele w Radziemicach znajdują się liczne figury, rzeźby, obrazy sakralne oraz zabytkowe naczynia liturgiczne. Kościół w Radziemicach p.w. Św. Stanisława B. M. to gotycki zabytek, który powstał w XV w. i związany jest z kultem Świętego Stanisława, patrona Polski.
Monstrancja srebrna z 1659 r.
Monstrancja
Zabytkowa monstrancja należy do jednych najcenniejszych dzieł sztuki znajdujące się w kościele parafialnym w Radziemicach. Wieżyczkowa, srebrna monstrancja wykonana jest w stylu gotycko renesansowym. Stopa monstrancji podłużna, ośmiolistna o dekoracji roślinnej. Puszka na monstrancję w oprawie kolistej. Po bokach glorii posążki św. Grzegorza i Św. Stanisława Bp. M. Posążki ujęte są po bokach naddatkami o motywach architektonicznych. Nad świętymi baldachimy przechodzące w spieralne iglice zakończone krzyżykami. Nad puszką posążek Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Matka Boska z Dzieciątkiem w promienistym obramowaniu stoi na półksiężycu pod baldachimem nad którym wznosi się spiralna wieżyczka z kulą świata i pasyjka na szczycie. Na stopie monstrancji napis:
Hoc monstratie omibeatum florensis 286… post obitvm r. olim… ny mode … plebani Radimicen AD 1659 excesib… Radimicen execvtores dedicavervnt die 27 may.
Pierwsza informacja o monstrancji pochodzi z dnia 8 listopada 1883 r. Jest to rękopis sporządzony przez księdza Aleksandra Spetta[1]. Monstrancja jest również przedmiotem szczegółowego opisu prze ks. Aleksandra Spetta. W 1883 roku, parafia Radziemice należała administracyjnie do proboszcza z Łętkowic, ks. Aleksander Spetta przejmując stan inwentarzowy od opiekujących się wówczas kościołem w Radziemicach: Piotra Przeniosły, Franciszka Karwata i Ignacego Stępnia, szczególną uwagę zwrócił na srebrną monstrancję. Ksiądz Aleksander Spetta pisze:
L. D. X. – tus.
Działo się na gruncie Kościoła Parafialnego we wsi Radziemice dnia 8 listopada 1883 roku. Ja ksiądz Aleksander Spett administrator parafii Łętkowice, mając sobie dołączoną parafię Radziemice z powodu, iż dla braku pomieszczenia i zniszczonych budynków, oddzielny beneficjat być tu nie może, otóż przybywszy w dniu dzisiejszym dla pochowania zwłok śp. Marianny 1-go rodu Brach, 2-go Stępniowej gdy po ukończeniu żałobnego nabożeństwa i odprowadzeniu na cmentarz nieboszki powróciłem do kościoła, zażądałem od kościelnych Piotra Przeniosło i Franciszka Karwata oraz Ignacego Stępnia (mając odbierać w kościele inwentarz) okazania sreber i rzeczy kościelnych. Oglądając monstrancję, ślicznej roboty, w formie wieży gotyckiej a oświadczyli mi kościelni, iż na postumencie tejże monstrancji, – czytamy dalej w dokumencie – znajdują się napisy, ledwie okiem dościgłe (napis łaciński nieczytelny) jakoż uzbroiwszy oko w mikroskop, przywieziony z osobą, jako lubownik starożytności, napis łaciński w nawiasie przy pomocy organisty Izydora Cały z Łętkowic i w przytomności Piotra Przeniosła i Franciszka Karwata z Radziemic, zdołałem odcyfrować, że monstrancja w Radziemicach, sprawiona jest z majątku Jana Młodawskiego …ślicznej roboty, w formie wieży gotyckie, a oświadczyli mi kościelni iż na postumencie tejże monstrancji znajduj a się napisy, ledwie okiem dościgłe (napis Łaciński nieczytelny)
Monstrancja została wykonana przez spadkobierców testamentu ks. Młodawskiego, 27 maja 1659 r. to jest po 6 latach jego śmierci. Taka data widnieje na postumencie monstrancji. Napis w języku łacińskim określa wartość monstrancji:
Monstrancja ta sprawiona za cenę złotych Z. 86 (zapewnię za cenę tylu dukatów w złocie, bo i to jeszcze mało).
Ksiądz Aleksander Spett napisał również:
Kopija jedna niniejszego dokumentu dołączyłem starszym Braciom Bractwa św. Józefa: Piotrowi Przeniosło i Franciszkowi Karwat, jako statecznym i gorliwym o utrzymanie porządku w kościółku: (…) drugi egzemplarz będzie wszyty do aktu Kościoła Radziemicach, trzeci do aktów kościoła w Łętkowicach, może się ta wiadomość w przyszłości na co przyda .
Jak wynika z powyższego dokumentu, fundatorem opisanej monstrancji był ks. Jan Młodawski. Monstrancję sprawiono 6 lat po jego śmierci tj. 1659 roku, na polecenie egzekutorów testamentu ks. Młodawskiego – budowniczego obecnego kościoła w Radziemicach.
Ksiądz A. Spett, proboszcz parafii Łętkowice w tym czasie był administratorem kościoła w Radziemicach. Dokument dotyczy przekazania inwentarza w kościele w Radziemicach.
Jest to jedyne dzieło sztuki wymienione w syntetycznym opracowaniu dziejów sztuki na terenie Ziemi Krakowskiej[2]. Radziemicka monstrancja wieżyczkowa posiada charakterystyczne cechy dwóch stylów: gotyckiego i renesansu. Kompozycja wieżyczkowa występowała do końca XVII wieku[3]
Ksiądz Jan Wiśniewski w pracy pt. Dekanat Miechowski[4], tak pisze o monstrancji: W zakrystii jest przechowywana gotycka, srebrna monstrancja o trzech filgramowych wieżyczkach, na które składają się po 4-ry kręcone srebrne druty. Nad słońcem jest figurka Niepokalanej Poczętej, w promieniach stojącej na księżycu, Przy słońcu dwaj święci biskupi, na podstawie napis: „Post obitum R. Olim INNY MODASKY (t. zn. Joannis Młodawski) Plebani Radimicen. A. D. 1659 Ecclesia Radimicen executores dedicaverunt die 27 may.
O monstrancji pisze również i Zofia Boczkowska[5]: monstrancja o cechach stylowych, późnogotyckich i barokowych, 1659.
O srebrnej monstrancji znajdującej się w kościele w Radziemicach obszernie pisał Zbigniew Pałetko w pracy: Radziemice, zarys dziejów. ISBN 978-83-916634-1-8, Radziemice, 2007 r. monografia; stron 310; format: 21 x 14,5 cm; okładka miękka. Rozdział III, s. 90 – 92.
[1] Spett Aleksander, ksiądz, Rękopis napisany w dniu 18 listopada 1883 roku w Łętkowicach, administratora parafii Radziemice. Kart 4, format 33 x 21 cm. [2] T. Chrzanowski, M. Korneski, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 1982. [3] Ibidem, s. 176 i 313. [4] Jan Wiśniewski, ksiądz: Dekanat Miechowski…… [5] Zofia Boczkowska, Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom I Województwo Krakowskie, zeszyt 8, Powiat Miechowski. Warszawa 1953. s. 36-37
Zbigniew Pałetko